No English text available Eerste scene:
Aan het Einde van de Dag
Personen:
oude zanger / Herostratos/ Koios tenor
kleding assistent/ Abdias /Hyperion/ beul /Volk/ hoge bariton
sopraan /Cloë / Phoibe sopraan
ensemble fl / hb / kl /hrp / pf-synth /perc /vl / cb
De tekst is in drie lagen:
– de te repeteren opera over Herostratos
– de scenes in de kleedkamer
– de Italiaanse opera van Allessandro Assente
– ‘liederen avond’
Eerste scene:
Herostratos: …en toen brandde het, bij alle Goden, de vlammen likten om de zuilen, vuurden
elkaar
aan om het dak snel te bereiken. In wellust kronkelden ze naar boven, hun vurige
handen uitgestrekt naar de statige fries, waar beeltenissen van Artemis blakerden,
kronkelden als gemartelde lichamen in de opklimmende hitte.
Het was of de hemel antwoordde: plotseling stak een sterke wind op en de tempel
bewoog! Ik bezweer je, Cloë, de tempel danste.
En ik stond daar, trillend en misselijk als na een liefdesdaad Slap, verzaligd met de
fakkel nog in mijn hand.
Ik wist: nooit zal ik sterven,
Cloë (sopraan): vader, u leeft en de tempel sterft. Verduisterd lijkt mijn verstand.
Verklaar uw daad opdat ik zie.
Herostratos: Mijn daad, mijn daad. Ha, mijn daad zal nooit vergeten worden. Hij fonkelt als een
rode diamant in eindeloze tijd.
Begrijp je het, Cloë? Nee, je begrijpt het niet! Het is wreedheid omwille van de
wreedheid, vernietiging omwille van destructie. Begrijp het toch! Zinloos, het
bestaat slechts omwille van zijn eigen, staalharde kwaadaardigheid.
Artemis vermoorde de kinderen van Niobe, Herostratus vermoordt haar tempel.
Cloë: Uw roem: een tempel gedood, de tempelbewoners levend verbrand?
Herostratos: Roem!
Wat voor soort roem wil je van me? Zal ik voor dat gespuis dat je daar beneden met blusemmertjes ziet lopen de Egyptische zweren genezen? Leve Herostratos roepen ze dat. Dat soort roem?
Cloë: ik begrijp u maar al te goed.
Herostratos:Hoera voor Herostratos, we zullen je nooit meer vergeten! En daarna vergeten ze je.
Cloë: niet de roem van een weldoener koos u
maar die van een brandstichter, terrorist, mensenslachter!
Volk (Kleding assistent, op de achtergrond, zwaait al zingend met een koebel)
hoej, hoej, hoej
houdt hem, de brandstichter
Herostratos: Keuze, keuze, reken maar dat ik koos
Op de asbergen van de tempel zal ik eeuwig leven. Ik, de enige die het waagde
de behuizing van de Goden in de fik te steken. Denk je in:
gebouwd voor de eeuwigheid. Vuurtje erbij, fft, weg! (lacht)
Volk: hoej, hoej we zullen hem vuur laten vreten, die ploert
Cloë: Mijn moeder leerde mij bescheidenheid en matigheid. En het verlangen, dat mij liefde
geschonken zal worden. Waar moet uw dochter heen? Kind van een monster.
Herostratos: Voor jou prima eigenschappen. Mensen zijn mieren, anoniem, niets, de angst
voor het eeuwig verdwijnen staat gebrand in hun ogen. Bezie de mijne: zie je
angst?, matigheid? Het verlangen naar dat armzalig beetje liefde dat een mens te
geven heeft?
Nee, mijn daad zal eeuwig branden, des mensen vervloeking (Tot zijn mede
zangers) – begrijp ik niet- om de vernietiging van hun dierbare tempel geeft ze
wat te doen, hun anonieme levens de inhoud – snap ik niet – hun anonieme
levens de inhoud – wie het weet mag het zeggen – mij te haten, mij te, mij te
haten, mij te haten
kijkt nog eens goed in zijn klavieruittreksel, loopt snel het podium af, boos
Tweede scene:
oude zanger Wat een kolere tekst, wie dit ongeschonden uit z’n strot krijgt mag
van mij de Nobelprijs krijgen! Kan hier iemand uit wijs, hallo!,
kan daar iemand uit wijs worden?
kleding assistent we repeteren nog, het gaat heel goed.
Oude zanger Het gaat helemaal niet goed!
Hier: kijk, kijk. Al die idiote toonladders, dat noemt zich componist.
We moeten hem een partituur van Mozart door z’n strot slaan, misschien dat ie
dan een melodie schijt!
kleding assistent Ja, moderne muziek, hè. Ze kunnen het niet meer.
oude zanger: Ze kunnen het niet meer, dat is het
sopraan: Maestro,dat was een prachtige performance(overdreven vriendelijk)
oude zanger: Toch wel?
sopraan: ik heb uw Koios nog gehoord
oude zanger: in de buik van je moeder zeker, dat is lang geleden
sopraan: op YouTube
kleding assistent Uit ‘92, Covent Garden
oude zanger: (zingt stukje uit de aria)
Posso chiederti, o Giove,
(Mag ik u vragen, oh Zeus)
sopraan: Draaien jullie je even om?, ik moet me verkleden.
oude zanger: Tot sopraan:
Ik zal het proberen! (Doet het niet, de sopraan reageert geïrriteerd)
(tot kledings assistent) Ja, dat is nog zo iets: waarom hebben we geen eigen
kleedkamers?
kleding assistent Dit theater heeft één kleedkamer, en één wc. En die trekt niet door.
Ik moet trouwens ook.
oude zanger: nou, jij hoeft niet bang te zijn dat we naar je gluren (lacht)
Nog zo iets: je bent mijn kleder en je zingt mee!
We zijn wel erg aan lager wal geraakt.
kleding assistent vroeger zong ik veel in operettes
oude zanger: Als tweede boom links?
kleding assistent …en opera…
oude zanger: Op de planken staan met je kleder. Christus, waarin ben ik terecht gekomen…
Hé, hoe heet dit meisje? Leuke stem, heel leuk…
Ja ‘92, Covent Garden, stem als een God. Met die Duitser als dirigent. Een grote bek dat die had! ‘Nein, mein Herr, Sie sind zu Früh. Zählen Sie, bitte’ Z’n vader had nog raketten afgeschoten op London. Óp Covent Garden! Idiote wereld!
Derde scene: (terwijl oude zanger schminkt)
Abdias Schande over u, Cloë, waar bent u, nu uw vader zijn laatste reis maakt?
Cloë: in de bergen en strooi as op mijn hoofd.
Abdias : ik was bij hem, Cloë en huilde voor hem als hij op de pijnbank zijn daad
uitgilde:
Ik Herostratos, brandde de tempel, ik Herostratos, brandde de tempel!
Cloë: Toen hij zijn daad aan mij bekende, rook ik bloed aan
zijn handen, ik zag de hoogmoed in zijn ogen en hoorde hoe zijn schorre, geile
stem mij toe schreeuwde: onsterfelijk Cloë, eeuwig zal ik voortleven!
Toen heb ik geweend.
Abdias : zijn daad was vreselijk, hij verdient te sterven, maar wanneer anderen hem deze straf al toebrengen past het u niet u te verstoppen. U bent de dochter van uw vader en alzo gehouden hem lief te hebben in zijn laatste uur!
Cloë: ik heb een vader lief die ik kan achten!
Abdias : het is niet aan u te oordelen! Zijn dood is nabij, daarna wacht een damnatio memoriae. begrijp je, Cloë, wij moeten onze herinnering aan hem kapotslaan, vergruizelen, en de scherven spuwen in de richting van de zon, zodat wij, verblind, zelfs niet zien waar zij vallen.
Hij zocht onsterfelijkheid, in vergetelheid zal hij vergaan
Cloë: blind was hijzelf! Verblind en ijdel vernietigde hij alles wat mensen liefhebben.
Abdias: Veroordeel zijn ijdelheid, maar koester zijn dwaasheid. De dwaasheid waarmee hij het wereldtoneel betrad. Misleid door zijn verlangen zich daar blijvend te vestigen verloor hij het echte leven.
Cloë: en liet anderen lijden! Niet zíjn huis brandde, niet zíjn lichaam verkoolde, anderen betaalden die prijs. Ik zal de prijs betalen.
Abdias: dwaasheid kent een prijs, wat is de wereld zonder dwaasheid
Cloë: de dwaasheid van barbaren en moordenaars!
Abdias: stil, en gedraag u, daar is hij.
Herostratos: (loopt wankelend na de marteling naar zijn executie)
Oh dood, kom en neem mij op.
Mijn eerste stappen naar het nieuwe leven (raakt zijn tekst kwijt)
Ik kom eraan, ik…ga naar de Goden, ik ben het kwijt
Abdias : wee, gevallen vriend, wee
Cloë: zie de moordenaar en brandstichter. Ik ben u al vergeten!
oude zanger: mijn daad is groter dan dit gepeupel, wat gaat u allen mij aan?
Ik spreek slechts… met…
Ik… spreek tot de eeuwigheid… of… zo… iets…
kleding assistent ik ween voor u, mijn vriend
oude zanger: mijn daad is groter dan dit gepeupel
sopraan: we zijn verder
kleding assistent pagina 18
oude zanger: oh ja, ik spreek tot de eeuwig vliedende wolken, dit stuk is wel aardig,
eeuwig vliedende wolken
sopraan: Eeuwige vluchtigheid, niks wolken
oude zanger: hier staat… waar is m’n bril?
kleding assistent pauze, pauze, tijd voor een lange lunch
sopraan: vluch-tig-heid
oude zanger: Ja, laten we gaan lunchen.
sopraan: (zingt zijn rol voor) ik spreek tot de eeuwige vluchtigheid van de tijd
oude zanger: mooi, mooi
Vierde scene:
oude zanger: oh, oh, oh
kleding assistent ga rustig zitten
oude zanger: toen je begon over ‘92…
kleding assistent Rust nu maar.
oude zanger: kwam die rol weer boven.
Leto, van Alessandro Assente.
Mooie rol, Koios:
Posso chiederti, o Giove,
Perché esistere?
kleding assistent het publiek was betoverd
oude zanger: net als ikzelf, ik luisterde, muisstil naar mijn stem.
kleding assistent en u zong:
Posso chiederti, o Giove,
Perché esistere?
Tu, che fai scorrere il tempo
Per distruggere tutto?
Anche la roccia più dura si sbriciola
Anche la donna più bella inaridisce
Anche le provviste più abbondanti immiseriscono.
Il Tempo è carnefice, Ade è giudice
Sono i ministri della tua tirannia
costumista: – ah! Saggio Ceo, perché sospiri laggiù nel Tartaro?
vecchio cantore: edo nel futuro, o Giove, che anche tu conoscerai la decadenza
Mi vendicherò, ti evirerò
costumista: – Ade, sii misericordioso, fa’ risorgere questo Titano
Insieme: Urano, padre, salvami, salvalo dagli artigli del Tempo
Svanita la saggezza, è perso tutto
(Allesandro Assente (1679-?). Deze opera werd herondekt en uitgevoerd op 12 oktober 1952 in Covent Garden. Op dezelfde dag bracht de IRA een bom tot ontploffing in het naburige café. Uit pieteit met de vele slachtoffers werd de opera, die een gewelddadige opstand tegen het gevestigd gezag verheerlijkt van het repertoire genomen. Het enig overgebleven klavieruittreksel werd de componist ter hand gesteld door de sopraan, op dat moment op haar sterfbed onder de woorden:”hier, dat heb ik ook eens gedaan, maar ik herinner me er niets meer van!”)
kleding assistent ach ‘92, Covent Garden
oude zanger: heb jij ooit begrepen, waar die opera over ging?
kleding assistent is dat belangrijk?
oude zanger: nee, waar een opera over gaat is nooit belangrijk.gaapt
Het belangrijkste was dat jij me in het juiste kostuum hielp.
kleding assistent En je steeds zeggen in welke opera we zaten!
oude zanger: God, ik deed zoveel in die tijd. (hem schiet iets te binnen, wantrouwend:)
Trouwens, hoe heb jij hier een rol gekregen? Normaal doe je mijn kostuums, toch
niet meer?
kleding assistent Ik heb veel gezongen…maar dat kan je niet weten…
oude zanger: Ach, ik had het zo druk
kleding assistent Ik weet het, maar misschien een keer…was leuk…geweest..
oude zanger: Meisje, moet je ook niet een dutje, je ziet moe.
Sopraan: nee hoor, het gaat wel
oude zanger: een schoonheidsslaapje, samen met mij? Gezellig toch?
Sopraan: het gaat wel, (zeer geïrriteerd) het gaat wel.
kleding assistent Zo’n mooie opera. Daarna helemaal van het repertoire.
Ach, zo gaan die dingen.
Vijfde scene:
Sopraan: dommelt ie?
kleding assistent hij is moe
Sopraan: Mooi, ben ik van dat geloer af
kleding assistent hoe bedoel je?
Sopraan: heb je het niet gezien, dan?
kleding assistent hij kijkt naar je als je zingt
Sopraan: ik zing niet met mijn borsten
kleding assistent Nee, dan zou er wel meer geluid uitkomen
Sopraan: Zeg, hou je een beetje in
kleding assistent Moet jij zeggen, ik zie wel wat je doet
Sopraan: wat doe ik dan?
kleding assistent dat gedraai en geflirt
Sopraan: ik speel Goddomme z’n dochter, moet ik dan langs hem heen kijken?
kleding assistent je weet waar hij gevoelig voor is, dat zijn al die kerels
Sopraan: (duwt haar borsten in het verschrikte gezicht van de kleding assistent)) moet ik ze soms thuis laten?
kleding assistent dat zou wel helpen, ja
Sopraan: (laat haar kont zien), hier, dat zal jou meer interesseren, zal ik ze bij de garderobe
afgeven?
kleding assistent (deinst achteruit) alsjeblieft
Sopraan: doe niet net of hij niet gluurt!
kleding assistent respect meisje, je komt net kijken!
Sopraan: Hij komt niet eens meer uit z’n partij!
kleding assistent stop: heb je geen respect in je lijf? Hij is overal geweest.
Jij moet het vooral hebben van wat je nog meer met je mond kan doen. En dan ben je uiteindelijk hier terecht gekomen, dus daar ben je ook niet erg goed in!
Sopraan: gelukkig hebben ze jou nog
kleding assistent ja… ik hou van hem, om wat hij is, om wat hij was
Hij zingt
Joseph Knarrbein (1883-1914)
Deze Weense componist was de eerste Oostenrijkse soldaat die sneuvelde in de WWI. Hij werd door zijn kameraden een Servisch mijnenveld ingestuurd omdat ze, zoals ze later verklaarden hem ‘niet achter hun wilden hebben staan’. Knarrbein was een van de eerste homoseksuelen in Wenen die daar openlijk voor uitkwam.
Een uitverkochte zaal,
Voor hem.
Hij heeft niet eens de hoofdrol
maar we zijn er voor hem,
voor hem
Hij staat daar in dat afschuwelijk kostuum
Zo weerloos, zo klein
In die immense zaal.
Maar dan zingt hij
zingt hij:
Oh Giove, perchè, perchè esistere?
En ik ween, ween en ik ween.
Het is alsof
De wereld zijn adem inhoudt
De tijd niet meer beweegt
De mensheid zich traag verheft,
Uit zijn dagelijks bestaan,
en omhoog ziet
Ze zien:
de zon
en zijn licht
zijn warmte
en zijn stem
(Neemt applaus)
kleding assistent: Dàt is zijn wapenfeit
mag ik het jouwe horen?
loopt boos weg
stilte
Sopraan: Nou, dat was een flinke stap in mijn carrière.
Goed gedaan, Truus! zucht….
Dat gestaar, ik wordt er gek van.
(Aria, geschreven door Gwawrddydd Diana Hristorozhdestvenskiy (1942- )Deze componiste, van ouders uit Wales en Rusland realiseerde zich al vroeg, dat haar naam het onmogelijk zou maken enige bekendheid te verwerven. Ze koos daarom vanaf 1961 om als Lady Diana door het leven te gaan. Na enige tijd vond zij zichzelf op de voorpagina van elke Engelse krant zodat ze concludeerde, dat dit een bijzonder verstandig besluit geweest was. Pas in 1997 kwam zij er achter dat alle persaandacht een andere Lady Diana betrof. Daarop vestigde zij zich in het dorp llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch in Wales en wil voornamelijk met rust worden gelaten)
‘ and the longing, that love will be bestowed on me’
oude zanger: Dames en heren. We zijn al weer aan het einde gekomen van dit recital.
Graag wilde ik afsluiten met een lied, dat mij zeer aan het hart ligt.
Het is van de helaas onbekend gebleven Weense componist Joseph Knarrbein,
en verklankt zo prachtig het afscheid van de zomer,
kleding assistent hé, psst,
oude zanger: …wanneer..
kleding assistent begin nu maar
Sopraan: begin!
oude zanger: Oh, ja
Ach, tra-ta-ta-ta-ta-ta
Vögelein,
unser Lied ist nicht gesungen
(kleding assistent en sopraan worden in toenemende mate onrustig, het lied van de oude zanger is verkeerd)
Während Lenz und Sommer saßt du am Fenster und sangst und sangst:
tra-ta-ta-ta
(heeft het klavieruittreksel uit de handen van de oude zanger genomen)
kleding assistent: Dit is mijn einde. I sta op de verste klif, kijk uit over het eindeloze
duister, en wankel…
Ik weet dat ik zal vallen, de rest is onbelangrijk. En toch, op dit moment…
oude zanger::- und ich,
dürr, garstig, greisig und grau,
stumm und stramm und dumm und dick
und alles was du nicht bist –
hörte nur zu!
Kleding assistent: Ik creëer een onsterfelijk drama
De tempel, en Herostratos die haar doodt. Waar zij leeft zal ik leven, waar
zij gezocht wordt zal ik gevonden worden
oude zanger: Ich wollte mit dir singen,
singen wie du
kleding assistent Ziekte, dood, verval, onrecht en Herostratos
…die de schoonheid vermoordde…
oude zanger: tra-ta-ta-ta
kleding assistent: en zo, al was ik voorbestemd tot de dood….
zal ik toch bij jullie zijn, voor altijd…
in jullie vervloeking… in jullie angst…voor elkaar
(zet de beulskap op)
oude zanger: Da flogst du hin
und damit mein Leiden.
Beul (kleding assistent): het is tijd, Herostratus
oude zanger: Was sollte ich auch singen?
Beul: sta stil opdat ik u op reis stuur (neemt het mes en zet het op de keel van Herostratos)
in de naam van het volk van Efese
oude zanger: Die Erde ist doch stumm.
(De beul snijdt hem de keel door. Er komt een onwaarschijnlijke hoeveelheid toneelbloed uit de ‘wond’, die een belachelijk effect veroorzaakt. De oude zanger hoest en glijdt uit en blijft verbijsterd op de vloer zitten)
Zesde scene:
Kleding assistent:
(gesproken:)
en dat is dan de anticlimax… Is de directeur in de zaal?
Hé, hallo waar zit je, oude uitvreter?
Hé, schooier, heft niemand je gezegd behoorlijke spullen te kopen voor vanavond?
Niet het goedkoopste van het goedkoopste?
Heb je dat uit een feestartikelenzaak?… Of lag het toevallig nog op zolder?…
Godverdomme…
(begint de oude zanger op te helpen en schoon te deppen. Tot de zaal:)
Nou, zeg je nog wat?
Besef je wel wat je doet?
Dit is een groot man, het feit dat z’n strot versleten is maakt hem niet kleiner.
Dat hij vulgair is, dat hij geen pest om mij geeft, dat hij alleen van zichzelf houdt, dat ik alleen goed ben om voor z’n kleren te zorgen, dat ik blij mag zijn dat hij mijn naam weet. Alles goed.
Directeur.Een keer, laat één keer zien dat je bestaat…
Of heb je al afscheid van ons genomen?…
(gezongen:)
Wij tweeën… Oud, getekend, natgeregend…
Afscheid…afscheid van twee kinderen, uw kinderen. Laat ons afscheid nemen… Weet je wel, waardig…
Liefdevol… (streelt de oude zanger)
en stil
oude zanger: (is weer opgekrabbeld en tracht de rol van Herostratos op te pakken)
Nooit, nooit is het tijd voor mij
Beul: Het is tijd, Herostratos, sta stil, sta stil
oude zanger: nog, één minuut, nog één minuut
Beul: in de naam van volk en eeuwigheid (pakt hem bij de keel en wurgt hem, nu echt)
Zevende scene:
Sopraan: Wat doe je nu!
Costumista: (Italiano, continua nell’opera di Alessandro Assente)
O Febe, guarda la salma di tuo padre
soprano: Christus, nu kunnen we het vanavond wel schudden
costumista: Febe, io l’ho ucciso, Febe, Febe
soprano: Hij is flauw gevallen, bel een dokter
costumista: lo amavo, Febe, di un amore virile
soprano: Hallo meneer, hallo (slaat de oude zanger op het gezicht) Hoe heet ie ook al weer?
costumista: era il mio amico, il mio consigliere, e soprattutto…
soprano: Hé, hoe heet ie? Meneer, hallo?
costumista: soprattutto era il Cantore
soprano: Hou op met dat hysterische gezang, help liever, hij gaat dood!
costumista: la voce divina. Devi comprendere, Febe
soprano: Oh God, hij is dood. Is er een dokter in de zaal?
costumista: il suo declino mi era diventato insopportabile.
Chi ha sentito i raggi del sole non può vivere alla luce scarsa di una candela.
Per amore, per amore
soprano: Hij is dood, hij is dood, ook dat nog.
costumista: per amore l’ho ucciso
soprano huilend op de vloer
Waarom lukt mij nooit eens iets in mijn leven? Nou gaat de voorstelling
niet door.
kijkt naar de kleder
Tu vivi e lui è morto. Era questo che volevi?
costumista: mi assolverà il mio amore
costumista: ho fatto quello che mi suggeriva il cuore
soprano: Lui aveva amore da darti, adesso è morto
costumista: io ho osato compiere questo atto
soprano: era quello che era.
costumista: lui era la sua voce
soprano: Un mortale.
De Kleding assistent en de Sopraan blijven staan, onhandig. Hoe nu verder?
Sopraan: Het wordt avond….
kleding assistent La commedia è finito…
Sopraan: Ik moet gaan…
kleding assistent La commedia è finito…
Sopraan: Ik moet naar huis…
kleding assistent Ik blijf bij hem…
Sopraan: je zal problemen krijgen met de politie…
kleding assistent Bel de politie, maar later, maar later…
Sopraan: Ik weet wel een paar jonge zangers die jullie zo kunnen vervangen…
kleding assistent Ik zal ze verwelkomen…
Sopraan: Het zijn prachtige stemmen, zo jong, zo stralend…
kleding assistent Vraag ze te komen, maar morgen, morgen…
Sopraan: (Aarzelt nog om weg te gaat) Einde van de dag
het is donker…
kleding assistent Het wordt altijd weer ochtend….
Sopraan: De nacht is zo kort….
kleding assistent Het wordt ochtend, ik zie al licht. Haal de gordijnen weg
Sopraan: Het is donker buiten
kleding assistent Probeer me niet te bedriegen. Ik zie licht, ik zie licht.
Haal de gordijnen weg, licht, licht, meer licht!
lied: Finito della giornata
wat is er schoner dan de avond,
die de dageraad verwelkomt?
Twee handen, grijpend in elkaar
tillen ons kleine leven omhoog.
Over de bergen en dalen van geboorte en afscheid vliegen wij,
niet vluchtend maar vrij.
Fenix ben ik, de vogel Fenix
Ik zal vliegen totdat ik val.
© peter-jan wagemans/Dordrecht 2015